William Shakespeare – co o nim wiadomo, czy był autorem swoich dzieł?

Kiedy i gdzie urodził się William Shakespeare?

23 kwietnia 1564 roku to domniemana data urodzin Williama Shakespeare’a. Przypuszcza się, że urodził się w domu rodzinnym przy Henley Street w Stratford-upon-Avon. Dokładna data dzienna nie jest znana ponieważ nie ma zapisów dotyczących jego narodzin. Natomiast zapiski kościelne wskazują, że William Shakespeare został ochrzczony w kościele Świętej Trójcy w Stratford-upon-Avon 26 kwietnia 1564 r. Zgodnie z tradycją taka ceremonia odbywała się nie później niż kilka dni po przyjściu dziecka na świat, dlatego za datę jego urodzenia przyjmuje się 23 kwietnia 1564.

Tradycja głosi, że William Shakespeare zmarł w dniu swoich 52 urodzin, 23 kwietnia 1616 roku. Wielu uczonych uważa, że jest to mit. Jednak akta kościoła pokazują, że został pochowany w rodzinnym Stratford-upon-Avon w Kościele Trójcy Świętej 25 kwietnia 1616 roku.

Dzień urodzin i śmierci Szekspira, tj. 23 kwietnia, został ustanowiony przez UNESCO w 1995 roku Światowym Dniem Książki i Praw Autorskich.

Położony w odległości 103 km na zachód od Londynu, w czasach Szekspira Stratford-upon-Avon był miastem targowym podzielonym na dwie części –drogą krajową i rzeką Avon.

Kim był William Shakespeare?

William Shakespeare (pol. Szekspir) – znany także jako Shakespeare, Shakspere, Shakspear, Shakespere, Shaksper, Shaxper oraz Shake-speare (zasady pisowni nie były jeszcze wtedy jednoznacznie ustalone, istnieje ponad sto odmian tego nazwiska) – był angielskim dramaturgiem, aktorem czasów Elżbiety I i Jakuba I, poetą zwanym także „Bardem z Avon” i poetą narodowym Anglii, był ważnym członkiem zespołu teatralnego Lorda Szambelana (Lord Chamberlain’s Men), od około 1594 roku.

Pisemne zapisy niewiele wskazują na to, w jaki sposób życie zawodowe Szekspira kształtowało jego kunszt. Wszystko, co można wywnioskować, to fakt, że w okresie 20 lat Shakespeare napisał dramaty, które oddawały pełen zakres ludzkich emocji i wewnętrznych konfliktów. Powszechnie uważany jest za jednego z najwybitniejszych pisarzy literatury angielskiej oraz reformatorów teatru. Przyjmuje się, że jest autorem 37 sztuk i 154 sonetów. Większość swoich prac napisał między 1586 a 1612 rokiem. Przedmiotem ciągłej debaty jest ich chronologia, a nawet kwestia autorstwa większości z nich. Jako jeden z niewielu dramaturgów tworzył jednocześnie komedie i tragedie. Jego sztuki przetłumaczono na wiele języków nowożytnych, ich inscenizacje mają miejsce na całym świecie. Jest również najczęściej cytowanym pisarzem anglojęzycznego świata, jest jednym z najczęściej wystawianych i ekranizowanych dramatopisarzy. Często mówi się o nim „pisarz ludzkich namiętności”.

Język angielski zawdzięcza Szekspirowi wzbogacenie się o setki słów i związków frazeologicznych. Szekspir wymyślił ponad 1700 słów i wyrażeń używanych współcześnie, zmieniając rzeczowniki na czasowniki, zmieniając czasowniki na przymiotniki, łącząc słowa nigdy wcześniej nie używane razem, dodając przedrostki i przyrostki oraz tworząc słowa całkowicie oryginalne. Są to m.in. (w tłum.) gałka oczna – eyeball, splamiony krwią – bloodstained, zabójstwo – assassination i blask – radiance. Pisarz jest również autorem wielu zwrotów, które trafiły do potocznego języka, jak np. najbardziej znane: przełamywanie lodów – breaking the ice.

Przykłady:

Znane na całym świecie dzieła Williama Szekspira były (i są nadal) grane w niezliczonych wioskach, miastach i metropoliach od ponad 400 lat. A jednak osobista historia Williama Szekspira jest w zasadzie tajemnicą. Istnieją dwa główne źródła, które dostarczają historykom zarysu jego życia. Jednym ze źródeł są jego dzieła – sztuki, wiersze i sonety – a drugim jest oficjalna dokumentacja, taka jak zapisy kościelne i sądowe. Jednak zawierają one tylko krótkie szkice konkretnych wydarzeń w jego życiu i niewiele dostarczają informacji o osobie, która doświadczyła tych zdarzeń.

Sztuki i dramaty Williama Shakespeare’a

Trudno określić dokładną chronologię dramatów Williama Szekspira, ale w ciągu dwóch dekad, od około 1590 do 1613 roku, napisał on łącznie 37 dramatów obracających się wokół kilku głównych tematów: kronik historycznych, tragedii, komedii i tragikomedii. W uznawanym za luksusowy formacie quatro wydano zbiór jego dzieł już w 1623 roku, była to druga tego typu publikacja w Anglii. Obecnie jest ono określane mianem Pierwszego Folio  (zawiera 36 dzieł, w tym prawie wszystkie najbardziej znane, oprócz  „Peryklesa, księcia Tyru” i „Dwóch szlachetnych krewnych”); w jego wydanie zaangażowany był John Heminges. Warto zaznaczyć, że w międzyczasie ukazywały się też pirackie wersje utworów pisarza, takie jak Fałszywe Folio. W Pierwszym Folio po raz pierwszy został zawarty tradycyjny podział jego sztuk na komedie, tragedie i kroniki, powszechnie stosowany do dzisiaj.

Wczesne prace: kroniki i komedie

Z wyjątkiem tragicznego miłosnego wątku w „Romeo i Julia”, pierwsze sztuki Williama Szekspira były głównie kronikami – historiami. „Henryk VI” (części I, II i III), „Ryszard II” i „Henryk V” przedstawiają w udramatyzowanej formie historię słabych lub skorumpowanych władców i niszczące skutki ich poczynań. Sztuki te zostały zinterpretowane przez historyków dramatu jako szekspirowski sposób uzasadniania początków dynastii Tudorów. Dla przykładu – „Juliusz Cezar” portretuje wstrząsy polityczne w Starożytnym Rzymie. Temat ten mógł w owym czasie rezonować z oczekiwaniami widzów – kiedy starzejąca się monarchini Anglii, królowa Elżbieta I, nie miała legalnego spadkobiercy, tworząc w ten sposób potencjał dla przyszłych walk o władzę.

We wczesnym okresie twórczości Szekspir napisał także kilka komedii: dowcipny romans „Sen nocy letniej”, romantyczny – „Kupiec wenecki”, pełen humoru i gry słów – „Wiele hałasu o nic”, czarujący – „Jak wam się podoba” i „Wieczór Trzech Króli”.

Inne sztuki napisane przed 1600 r. to „Tytus Andronicus”, „Komedia omyłek”, „Dwaj panowie z Werony”, „Poskromienie złośnicy”, „Stracone zachody miłości”, „Król Jan”, „Wesołe kumoszki z Windsoru” i „Henryk V”.

 Dzieła około i po 1600 r.: tragedie i tragikomedie

W późniejszym okresie twórczości, około i po 1600 r., William Szekspir napisał tragedie, takie jak: „Hamlet”, „Otello”, „Król Lear” i „Makbet”. Postacie głównych bohaterów w tych sztukach obrazują prawdę o ludzkim temperamencie, dlatego są ponadczasowe i uniwersalne. Prawdopodobnie najbardziej znaną z tych sztuk jest „Hamlet„, która eksploruje temat zdrady, zemsty, kazirodztwa i moralnej porażki. Moralne niepowodzenia w tych sztukach napędzają zwroty akcji, które niszczą bohatera i tych, których kocha.

W ostatnim okresie twórczości William Shakespeare napisał kilka tragikomedii. Wśród nich są „Cymbelin”,”Opowieść zimowa” i „Burza”. Dzieła te, choć bardziej ponure od komedii, nie są tak mroczne jak tragedie „Król Lear” czy „Makbet”, ponieważ kończą się pojednaniem i przebaczeniem.

Inne sztuki napisane w tym okresie to: „Wszystko dobre, co się dobrze kończy”,” Miarka za miarkę”, „Tymon Ateńczyk”, „Koriolan”, „Perykles, książę Tyru” i „Henryk VIII„.

Sonety

Szekspir napisał cykl stu pięćdziesięciu czterech Sonetów o tematyce miłosnej – o pięknie, miłości i moralności, które zostały opublikowane w roku 1609. Badacze wciąż spierają się, czy sonety Szekspira są autobiograficzne. Sonety opowiadają dość skandaliczną historię związku poety najpierw z młodym mężczyzną, a następnie z dojrzałą kobietą. Szekspirolodzy nie potrafią się jednak zgodzić co do tego, czy historie te mogły zostać zainspirowane doświadczeniami osobistymi poety. Napisano na ten temat dziesiątki książek i artykułów, ale zagadka pozostaje nierozstrzygnięta.

Pierwszych 17 sonetów skierowanych jest do młodzieńca, którego nawołują do małżeństwa i posiadania potomstwa, dzięki czemu jego uroda mogłaby zostać przekazana kolejnym pokoleniom. Kolejne (18–126) odnoszą się do mężczyzny, w którym podmiot liryczny  jest zakochany. Utwory 127–152 odnoszą się do miłości poety do jego kochanki. Dwa ostatnie sonety, 153 i 154, mają charakter alegoryczny.

Prawie wszystkie, z wyjątkiem dwóch pierwszych, pojawiły się w wydawnictwie zatytułowanym „Shakespeare’s Sonnets”, numery 138 i 144 wydane zostały także w dziele „Namiętny pielgrzym”, w 1599 roku. Wskazuje to, że były pisane przez dłuższy okres, począwszy od lat 90. XVI wieku. Nie są znane okoliczności, w jakich zostały wydane. Pojawia się w nich tajemnicza dedykacja dla „Pana W.H.”, który jest opisywany jako „the only begetter” (ten, któremu należy przypisać wszystkie zasługi; jedyny ojciec). Nie wiadomo, kto jest jej autorem – Szekspir, czy też wydawca sonetów, Thomas Thorope. Nie ma także informacji o tym, kim jest ta postać. Być może był to jeden z mecenasów Szekspira (np. Henry Wriothesley), możliwe też, że dedykacja ta jest skierowana do młodzieńca, opisywanego w sonetach. Co więcej, nie ma nawet pewności, że Szekspir wiedział o tym, że sonety zostały opublikowane, bo przecież nie istniało w jego czasach prawo „copyright”.

Okresy twórczości i tytuły utworów

1. Optymistyczny (1590 – 1599),
2. Tragiczny (1600 – 1608),
3. Romantyczny (1608 – 1613).

Kroniki, 9:
Król Jan – King John; ok. 1595 –1596
Henryk VI, część 1 – King Henry VI, Part 1; ok. 1591

Henryk VI, część 2 – King Henry VI, Part 2; ok. 1591
Henryk VI, część 3 – King Henry VI, Part 3; ok. 1591
Ryszard III – King Richard III; 1590–1593
Henryk V – King Henry V; 1599
Henryk IV, część 2 – King Henry IV, Part 2; 1597
Ryszard II – King Richard II; 1595
Henryk VIII – King Henry VIII or All Is True; 1596–1598

Komedie, 17 :
Komedia omyłek -The Comedy of Errors; ok. 1591
Stracone zachody miłości – Loves’ Labour’s Lost; 1594
Poskromienie złośnicy -The Taming of The Shrew; 1594
Dwaj panowie z Werony -The Two Gentlemen of Verona; 1590–1595
Sen nocy letniej – A Midsummer Night’s Dream; 1595
Kupiec wenecki -The Merchant of Venice; 1596
Wiele hałasu o nic – Much Ado about Nothing; ok. 1598–1599
Jak wam się podoba – As You Like It; 1599–1600
Wieczór Trzech Króli -Twelfth Night or What You Will; 1600
Wesołe kumoszki z Windsoru – The Merry Wives of Windsor; 1602
Perykles, książę Tyru – Pericles, Prince of Tyre; 1608
Wszystko dobre, co się dobrze kończy – All’s Well That Ends Well; 1602 –1603
Miarka za miarkę – Measure for Measure; 1604
Cymbelin – Cymbeline; 1609
Opowieść zimowa -The Winter’s Tale; 1610 –1611
Burza -The Tempest; 1611
Dwóch szlachetnych krewnych -Two Noble Kinsmen, 1614

Tragedie, 11:
Tytus Andronicus -Titus Andronicus; 1593
Romeo i Julia -Romeo and Juliet; 1595
Juliusz Cezar -The Tragedy of Julius Caesar; 1600
Troilus i Kresyda -Troilus and Cressida; 1601
Hamlet – Hamlet, Prince of Denmark; 1600
Otello – Othello; 1605
Król Lear – King Lear; 1605
Makbet – Macbeth; 1606
Antoniusz i Kleopatra – Antony and Cleopatra; 1606 –1607
Koriolan – Coriolanus; 1607
Tymon Ateńczyk -Timon of Athens; 1608

Wiersze i poematy, sonety:
Sonety – Shakespeare’s sonnets; 1609
Wenus i Adonis -Venus and Adonis; 1593
Gwałt na Lukrecji -The Rape of Lucrece; 1594
Namiętny pielgrzym -The Passionate Pilgrim; 1599
Feniks i gołąb -The Phoenix and Turtle; 1601
Skarga zakochanej – A Lover’s Complaint; 1610

Zaginęły utwory takie jak:
Cardenio – rok nieznany
Zyskane(zwycięskie) zachody miłości – Loves’ Lobour’s Won; rok nieznany.

Rodzina

William był trzecim dzieckiem Johna Shakespeare’a, kupca skórzanego i rękawicznika oraz Mary Arden, lokalnej dziedziczki, która pochodziła ze starej szlacheckiej rodziny z Wilmcote w hrabstwie Warwickshire. Małżeństwo to najprawdopodobniej było dla Johna awansem w drabinie społecznej. Ich rodzice byli kuzynostwem, ich matki były siostrami. Tego typu małżeństwa nie były w XVI wieku w Anglii niecodzienne. Przypuszcza się, że urodził się w domu rodzinnym przy Henley Street. William miał dwie starsze siostry, Joan i Judith oraz trzech młodszych braci, Gilberta, Richarda i Edmunda. Jeszcze przed narodzinami Williama jego ojciec stał się odnoszącym sukcesy kupcem i zajmował oficjalne stanowiska jako starosta i komornik, pozycja przypominająca obecne stanowisko burmistrza.  Zapisy wskazują, że fortuna John zmniejszyła się w końcu lat siedemdziesiątych XVI wieku.

Wiliam Szekspir zaczął prosperować finansowo samodzielnie dość wcześnie i próbował odzyskać majątek rodzinny, jak również ustanowić jego szlacheckość. W 1596 r. jego ojcu, Johnowi Szekspirowi, został przyznany herb. Projekt dokument nadania szlachectwa zachował się w archiwach heraldycznych College of Arms w Londynie, choć ostateczny dokument, który musiał zostać przekazany Szekspirom, nie przetrwał. Dewiza herbowa brzmiała: Non Sanz Droict (pl. Nie bez prawa). Prawie na pewno William przejął inicjatywę i zapłacił związane z procedurą nadania szlachectwa opłaty. Herb pojawia się na pomniku nagrobnym Szekspira (skonstruowanym przed 1623) w kościele w Stratford. Równie interesującym dowodem finansowego sukcesu Wiliama Szekspira był zakup przez niego w 1597 roku, w wieku 33 lat, posiadłości New Place, dużego domu w Stratford, obok którego jako chłopiec musiał przechodzić codziennie w drodze do szkoły. W 1605 roku Szekspir kupił ziemie pod Stratford za 440 funtów, a  ich dzierżawa przynosiła mu 60 funtów rocznie. To uczyniło go przedsiębiorcą i artystą, a badacze uważają, że te inwestycje dały mu czas na nieprzerwane pisanie sztuk.

William Szekspir nie był jedynym Szekspirem w historii teatru. Młodszy brat Williama, Edward, także został aktorem. Nie zapisał się jednak w historii teatru. William, starszy od niego o szesnaście lat, był lepszy zarówno jako pisarz, jak i aktor, tak przynajmniej się dzisiaj przypuszcza. Edmund zmarł jako dwudziestosiedmiolatek. Został pochowany na cmentarzu dla bogaczy, ale za pogrzeb prawdopodobnie zapłacił starszy brat.

Żaden z trzech braci Szekspira się nie ożenił, zmarli młodo. Ród Szekspira wygasł 25 lat po jego śmierci.

 Dzieciństwo i edukacja

O dzieciństwie Williama nie ma nawet skąpych zapisków i praktycznie nie ma żadnych informacji na temat jego edukacji. Uczeni przypuszczają, że najprawdopodobniej uczęszczał do King’s New School w Stratford, gdzie uczył się czytania, pisania i klasyki: historii, filozofii i poezji. Będąc dzieckiem urzędnika publicznego, William niewątpliwie miałby prawo do darmowej nauki. Jednak niepewność co do wykształcenia Szekspira skłoniła niektórych do zadawania pytań o autorstwo jego prac, a nawet o to, czy William Szekspir kiedykolwiek istniał.

William Shakespeare – żona i dzieci

William Shakespeare poślubił Anne Hathaway w dniu 28 listopada 1582 r. w Worcester w prowincji Canterbury w obecności przyjaciół, nikt nie wniósł sprzeciwu wobec ślubu. Hathaway pochodziła z Shottery, małej wioski położonej na zachód od Stratford. William miał 18 lat, a Anne 26 lat i, jak się okazało, była ciężarna. Przyjmuje się, że małżeństwo to było wymuszone przez rodzinę Anne. Ich pierwsze dziecko, córka, którą nazwali Susannah, urodziło się 26 maja 1583 roku (tj. została ochrzczona tego dnia, co zostało udokumentowane w zapisach kościoła w Stratford). Dwa lata później, 2 lutego 1585 roku urodziły się (tj. zostali ochrzczeni) bliźniaki Hamnet i Judith.

Jedyny syn Szekspira – Hamnet zmarł z nieznanych przyczyn w wieku 11 lat. Uważa się, że nazwa sztuki „Hamlet” i imię jej bohatera to nie przypadek. Jego córka Susannah nie miała dzieci, a Judith zmarła młodo, dzieci Judith zmarły wcześnie i bezpotomnie. Susannah umiała napisać swoje imię, Judith była jednak całkowitą analfabetką. W tamtych czasach umiejętność czytania i pisania była zarezerwowana dla pewnej grupy mężczyzn. Wydaje się, że Szekspir był prawdziwym człowiekiem swoich czasów i nie dbał o wykształcenie córek.

W sumie William Shakespeare miał czworo wnucząt, choć znał tylko swoją pierwszą wnuczkę Elizabeth Hall, ponieważ jego pozostałe trzy wnuki urodziły się po jego śmierci w 1616 roku.

Pierwsza córka Shakespeare’a, Susannah, poślubiła doktora Johna Halla i mieli jedną córkę; Elizabeth Hall urodziła się w 1608 roku i zmarła w 1670 roku. John i Susannah dali Elżbiecie dobre wykształcenie, a istnieją dowody na to, że „jej pismo było dobrze uformowane i czyste jak u jej ojca”. Jej pierwszym mężem był Thomas Nash, bogaty adwokat i syn dobrego przyjaciela Szekspira, Anthony’ego Nasha. Elizabeth i Thomas pobrali się w 1626 r. I przenieśli się do New Place. Thomas Nash zmarł w 1645 roku, a cztery lata później Elżbieta poślubiła swojego drugiego męża, Johna Barnarda. Barnard otrzymał szlachectwo 1661 r. od króla Karola II, po czym sir Bernard (Thomas i Elżbieta) zamieszkali w swojej głównej rezydencji, w rozległym majątku w Northamptonshire, Abington Manor. Z Thomasem wnuczka Szekspira wychowywała ośmioro dzieci z jego poprzedniego małżeństwa. Elżbieta sama nie miała dzieci i była ostatnim potomkiem Szekspira. Zmarła w 1670 roku, zaledwie kilka dni przed swoimi sześćdziesiątymi drugimi urodzinami.

Druga córka Shakespeare’a, Judith, poślubiła Thomasa Quiney i urodziła trójkę dzieci, trzech wnuków Williama Szekspira:

• Shakespeare Quiney urodził się w listopadzie 1616 roku. Zmarł w wieku zaledwie 6 miesięcy w maju 1617 roku.
• Richard Quiney urodził się w październiku 1617 roku. Zmarł w 1639 r. W wieku 21 lat (być może z powodu dżumy dymieniczej).
• Thomas Quiney urodził się w styczniu 1619 roku. Zmarł również w styczniu 1639 roku, w tym samym miesiącu co jego brat, w wieku 19 lat (prawdopodobnie z powodu dżumy).

Żadne z wnuków Szekspira nie miało dzieci, więc wraz ze śmiercią Elżbiety w 1670 roku kończy się bezpośrednia linia potomków Williama Szekspira.

W 1597 r. Szekspir napisał i opublikował 15 ze swoich 37 sztuk. Akta cywilne pokazują, że to w tym czasie zakupił dla swojej rodziny drugi największy dom w Stratford, New Place. Szekspir zgromadził sporą fortunę – zyski przynosiło mu zarówno pisanie, jak i granie, otrzymywał dochody z dzierżawy gruntów. Przede wszystkim jednak był udziałowcem w dobrze prosperującym teatrze Globe Theatre. Później nabył także sporą nieruchomość w Londynie.

Z Londynu do Stratford dojazd zajmował wtedy cztery dni konno, więc uważa się, że Szekspir spędzał większość czasu w mieście, pisząc i działając i wracał do domu raz w roku podczas 40-dniowego okresu wielkopostnego, kiedy teatry były zamknięte.

Stracone late

Istnieje prawie osiem lat w życiu Williama Szekspira – tuż po narodzinach jego bliźniąt w 1585 roku, o których nie ma żadnych zapisów. Naukowcy nazywają ten okres „straconymi latami” spekulując na temat tego, co robił w tym okresie. Jedna z teorii głosi, że mógł ukrywać się z powodu oskarżenia o kłusownictwo przez miejscowego właściciela ziemskiego, sir Thomasa Lucy. Inną możliwością jest to, że mógł pracować jako asystent nauczyciela w Lancashire. Powszechnie sądzi się, że przybył do Londynu w połowie lat 1580 i może znalazł pracę jako pomocnik w jednym z londyńskich teatrów lub dołączył do jakiejś grupy teatralnej.

Trupa Lorda Szambelana (Lord Chamberlain’s Men)

Dokumenty pokazują, że William Shakespeare był partnerem zarządzającym w Lord Chamberlain’s Men, spółce teatralnej działającej w Londynie, z którą był związany przez większość swojej kariery. Uważany za najważniejszy zespół teatralny swoich czasów, Lord Chamberlain’s Men (Trupa Lorda Szambelana) zmienił nazwę na King’s Men po koronacji króla Jakuba I w 1603 roku. Zespół King’s Men był bardzo popularny. Chociaż kultura teatralna w XVI-wiecznej Anglii nie była wysoko ceniona przez ludzi arystokratycznego urodzenia, to jednak wielu szlachciców było patronami sztuk performatywnych i przyjaciółmi aktorów. Na początku swojej kariery Shakespeare przyciągnął uwagę mecenasa Henry’ego Wriothesleya, hrabiego Southampton, któremu poświęcił swoje pierwsze i drugie opublikowane wiersze: „Venus and Adonis” (1593) i „The Rape of Lucrece” (pol. „Gwałt na Lukrecji”) (1594).

William Shakespeare aktor i dramaturg

Istnieją dowody, że William Shakespeare zarabiał na życie jako aktor i dramaturg w Londynie i prawdopodobnie wyprodukował kilka sztuk. W 1598 roku po raz pierwszy wziął udział w przedstawieniu; także wtedy jego nazwisko zaczęło pojawiać się w charakterze autora sztuk. Przekaz mówi, że oprócz tego, że pisał dla Trupy Lorda Szambelana (Lord Chamberlain’s Men) teksty nowych utworów, zajmował się również finansami grupy, grywał także niewielkie role w spektaklach, takich jak „Jak wam się podoba” czy „Henryk V”. Był współwłaścicielem Globe Theatre.

Wiele z jego dramatów czerpie motywy z literatury dawniejszej, co wpisywało się w specyfikę epoki, w której nie istniały jeszcze prawa autorskie, a wszelka imitacja, trawestacja i intertekstualność były jednymi z najbardziej cenionych cech ówczesnej literatury. „Hamlet”, na przykład, bazuje na nieprzetrwałym do naszych czasów „Ur-Hamlecie” (prawdopodobnie napisanym przez Thomasa Kyda, autora „Tragedii hiszpańskiej”), zaś „Król Lear” na wydanej wcześniej sztuce pod tym samym tytułem. Inspiracją do ich napisania były także dzieła włoskie i angielskie, takie jak nowele i kroniki. Szekspir uważał za dobrą metodę korzystanie ze sprawdzonych wzorców – przykładowo: postać Falstaffa, pojawiająca się w „Henryku IV” okazała się tak popularna, że umieścił ją także w „Wesołych kumoszkach z Windsoru”. Jednocześnie za najważniejsze kryterium oceny uznawał reakcję publiczności, był gotów się jej podporządkowywać, o czym świadczyć może utwór „Jak wam się podoba”.

Wydanie z 20 września 1592 roku rejestrów (publikacja gildii) zawiera artykuł londyńskiego dramatopisarza Roberta Greene’a, który wymierza kilka „szturchańców” w Williama Szekspira. Jest to pierwsza drukowana wzmianka o Szekspirze. W tym okresie Szekspir był już członkiem Trupy Lorda Szambelana, znanej później jako King’s Men. Greene zrobił aluzję do kogoś, kto we własnym mniemaniu jest jedynym „trzęsisceną” w tym kraju (in his owne conceit the onely Shake-scene in a countrie”…). Green jest wyjątkowo sarkastyczny wobec Szekspira i używa określeń: „upiększony piórami”,  „serce jego Tygrysa owinięte w skórkę Gracza”, „puste wersety”, „w jego własnej zarozumiałości jedyny trzęsie sceną w kraju”. Badacze różnie interpretują tę krytykę, ale większość zgadza się, że w ten sposób Greene mówi, że ​​Szekspir wywyższa się ponad swoje osiągnięcia, próbując stanąć w rzędzie lepiej znanych i wykształconych dramaturgów takich jak Christopher Marlowe, Thomas Nashe czy sam Greene.

Szekspirowski Globe Theatre

W 1599 roku William Shakespeare i jego partnerzy biznesowi zbudowali własny teatr na południowym brzegu Tamizy w Londynie, który nazwali Globem – Globe Theatre. Szekspir współfinansował budowę Globe Theatre, działał także w Blackfriars Theatre (zbudowanym w 1596 roku), którego publiczność była bardziej elitarna. W 1613 roku podczas spektaklu Szekspira (już bez jego udziału), spłonął Globe Theatre, rok później został odbudowany, a w 1644 roku rozebrany.

Styl pisania Shakespeare’a

Wczesne sztuki Williama Shakespeare’a były pisane w konwencjonalnym stylu tamtych czasów, z wymyślnymi metaforami i zwrotami retorycznymi, które nie zawsze były w naturalny sposób zgodne z fabułą opowieści lub charakterem postaci. Jednak Szekspir był bardzo innowacyjny i zaczął dostosowywać tradycyjny styl do swoich własnych celów, tworząc swobodniejszy przepływ słów w wypowiedziach. Dzieła Szekspira są w przeważającej części napisane wierszem, choć stosował on również prozę. Szekspir początkowo używał  przede wszystkim metrum składającego się z linii (nierymowanego) pentametru jambicznego – białego wiersza (blank verse), inaczej sylabotonicznego dziesięciozgłoskowca, w którym akcenty padają na parzyste sylaby wersu.

Natomiast poematy napisał Szekspir przy użyciu kunsztownych strof, sekstyny (ababcc), użytej w opowieści o „Wenus i Adonisie”, i strofy królewskiej, czyli rhyme royal (ababbcc), spożytkowanej w historii „Gwałt na Lukrecji” i w „Skardze zakochanej”. Sonety Szekspir rymował abab cdcd efef gg. Ten układ współbrzmień do dziś nazywa się szekspirowskim. Szekspir instrumentował swoje utwory nie tylko rymem, ale także aliteracją. Przykładu aliteracji dostarcza tytuł sztuki „Stracone zachody miłości” – „Love’s Labour’s Lost”. Stosował też grę słów, czyli pun.

Williama Szekspir uważany jest za prekursora nowego stylu dramatycznego. Szekspir na tle literatury renesansowej jest wyjątkiem. Nie podporządkował się trwającej wtedy modzie, która wzorowała się na antyku. Burzył tradycje nakazujące trzymać się schematów klasycznych w budowaniu utworów dramatycznych. Nie przestrzegał jedności czasu, miejsca, akcji, tworząc zupełnie coś innego, nowego bohatera, wybiegał daleko poza swoje stulecie. Dramaty Szekspira są niezwykle nowoczesne, zawierają ponadczasowa tematykę, tworzą bohaterów, którzy wyrażają niepokoje człowieka każdego czasu, nawet człowieka współczesnego. Jest on poetą rzeczywistości. W swych utworach wprowadzając wiele postaci, mówi właściwie o jednej, ukazując jej psychikę, motywy działania, charakter, wewnętrzne zmagania.

Cechy dramatu szekspirowskiego:

– brak zasady trzech jedności (czasu, miejsca i przestrzeni)

– niezachowanie zasady decorum – (język potoczny, komizm zmieszany z powagą – połączenie tragizmu, komizmu i liryzmu)

– sceny zbiorowe

– brak chóru w utworze

– kompozycja – akty i sceny (brak prologu i epilogu)

– tematyka historyczna

– sceny dramatyczne (ukazujące emocje)

– fantastyka (złamanie zasady mimesis)

– moralne przesłanie

– pobudzenie uczuć i wyobraźni

– brak fatum, możliwość własnego wyboru

– skłócenie głównego bohatera z otoczeniem, przez co ponosi karę.

Interpretacja sztuk Szekspira

 Przez 200 lat teatr przerabiał sztuki Szekspira. Przez wiele lat w teatrze panowała tzw. „wolna amerykanka”. Sztuki przerabiano, przycinano, przekształcano w pantomimy i musicale. W XVII wieku przerobiono wszystkie tragedie Szekspira, dodając im szczęśliwe zakończenia. Nawet to, co dzieje się ze sztukami Szekspira obecnie, jest chyba mniej posuniętą ingerencją – współcześni reżyserzy przynajmniej nie kryją się z tym, że Szekspir jest tylko inspiracją do przekazania przesłania.

 Śmierć Szekspira

Szekspir wrócił do Stratford w 1613 roku. Ostatnie lata życia spędził w New Place. Tradycja głosi, że William Shakespeare zmarł w dniu swoich 52 urodzin, 23 kwietnia 1616 roku, chociaż wielu uczonych uważa, że jest to mit.  Możliwe, iż zgon był wynikiem przeziębienia, którego Szekspir nabawił się podczas gry w karty z trzema innymi graczami. Akta Kościoła pokazują, że został pochowany w Kościele Trójcy Świętej 25 kwietnia 1616 roku w Stratford. To wyróżnienie spotkało go jednak nie ze względu na jego sławę jako pisarza: kupił ten przywilej za kwotę 440 funtów. Jego pomnik przedstawia go jako poetę z piórem w ręce. Na nagrobku Szekspira, pod popiersiem, znajduje się łacińskie epitafium i wiersz w języku angielskim. Epitafium głosi:

INVICIO PYLIUM, GENIO SOCRATEM, ARTE MARONEM

TERRA TEGIT, POPULUS MAERET, OLYMPUS HABET

Pierwszą część można przetłumaczyć jako „Pylos w osądach, Sokrates w geniuszu, Maro w sztuce”. Słowa te odnoszą się do mądrego króla Nestora , władcy Pylos, filozofa Sokratesa i poety Wergiliusza (jego literacki pseudonim brzmiał Maro). Druga część znaczy: „Ziemia go grzebie, ludzie opłakują, do Olimpu należy”. Wiersz jest czterolinijkowym epigramatem zawierającym błogosławieństwo dla tego, kto uszanuje grób Szekspira i przekleństwo dla tego, kto się poważy ruszyć jego kości.

W testamencie, Szekspir, pozostawił większość swoich dóbr swojej najstarszej córce, Susannah. Swojej córce Judith zapisał trzysta funtów, co było wtedy pokaźną kwotą, mniej więcej odpowiadającą 50 000 £ obecnie. Choć miała prawo do jednej trzeciej majątku, niewiele wydaje się odziedziczyła jego żona, Anna, której zapisał swoje „drugie najlepsze łóżko”. Spowodowało to spekulacje, że wypadła z łaski lub że para nie była ze sobą blisko. Jest jednak bardzo mało dowodów na to, że oboje mieli trudne małżeństwo. Inni badacze zauważają, że termin „drugie najlepsze łóżko” często odnosi się do łóżka należącego do mistrza i kochanki domu (żony) – małżeńskiego łoża – a „pierwsze najlepsze łóżko” zarezerwowane było dla gości.

Czy Shakespeare napisał swoje własne sztuki?

Około 150 lat po jego śmierci pojawiły się pytania o autorstwo sztuk Williama Szekspira. Uczeni i krytycy literaccy zaczęli wymieniać nazwiska, takie jak Christopher Marlowe, Edward de Vere i Francis Bacon – ludzi o większym wykształceniu i mających dorobek literacki – jako prawdziwych autorów spektakli. Wynikało to z niedostatku informacji o Szekspirze. Oficjalne zapisy z Kościoła Świętej Trójcy i miasta Stratford potwierdzają istnienie Williama Szekspira, ale żaden z nich nie świadczy o tym, że był aktorem lub dramaturgiem.

Sceptycy zastanawiali się również, jak ktoś o tak skromnej edukacji mógłby pisać z intelektualną spostrzegawczością i poetycką siłą, która jest pokazywana w dziełach Szekspira. Przez stulecia pojawiło się kilka uzasadnień naukowych, które kwestionują autorstwo dramatów Szekspira.

Niektóre z argumentów to:

• Autor dzieł Szekspira wykazuje olbrzymią wiedzę z wielu dziedzin (takich jak prawo, polityka międzynarodowa, historia, filozofia), a także ogromną znajomość realiów dworu elżbietańskiego (w tekstach istnieje wiele aluzji dotyczących owego dworu), której nie mógł mieć pisarz pochodzący z prostej, częściowo niepiśmiennej rodziny. W związku z tym część badaczy skłonna była nawet sugerować, że to sama Elżbieta I  jest autorką owych dramatów
• O Szekspirze zrobiło się głośno dopiero po śmierci, wcześniej nie powstał żaden jego portret, nie zachował się żaden rękopis, nikt też – poza bezpośrednio zaangażowanymi w publikację dramatów – nie odnotowuje go jako autora popularnych sztuk.
• Szekspir został pochowany jako typowy przedstawiciel średnich stanów społeczeństwa, na jego grobie widnieje początkowo wizerunek sakiewki z ziarnem, po ponad stu latach zastąpiony przez gęsie pióro
• Większość miłosnych sonetów adresowana jest do mężczyzny. Sam Szekspir pochodził jednak z bogobojnej i konserwatywnej rodziny i taką też sam stworzył.

Większość szekspirologów jednak przeciwstawia się owym argumentom następującym rozumowaniem:

• Niewiele wiadomo o tym, co Szekspir robił w latach 1588–1610. Możliwe, że przebywał wówczas w odpowiednich kręgach w Londynie, gdzie zgromadził wszelkie informacje o funkcjonowaniu dworu, a także dokształcał się w wiedzy ogólnej. Jako aktor zaś, doskonale osłuchał się z językiem i stylem popularnych wówczas autorów.
• Za życia Szekspira dzieła te nie zyskały nawet ćwierci tej sławy, jaką cieszą się dziś. Nie było więc szczególnych powodów, by stawiać autorowi pomniki za życia. Dodatkowo, nikt z jemu współczesnych – a więc najlepiej znających ówczesne realia – nigdy nie wyrażał podobnych wątpliwości.
• Dla Szekspira bardziej liczył się majątek i zdobyty tytuł szlachecki niż popularność komediopisarza, tak też chciał być kojarzony.
• Homoseksualny romans mógł się przytrafić autorowi przebywającemu daleko od rodziny i w specyficznej atmosferze cyganerii aktorskiej.

 Edward de Vere jako Szekspir

Najpoważniejszy i najsilniejszy sceptycyzm wobec Szekspira zaczął się w XIX wieku, kiedy adoracja Szekspira była najwyższa. Przeciwnicy wierzyli, że jedyne twarde dowody otaczające Williama Szekspira ze Stratford-upon-Avon opisywały mężczyznę od skromnych początków, którzy żenili się młodo i odnosił sukcesy w nieruchomościach. Członkowie Szekspirowskiego Towarzystwa Oksfordzkiego (założonego w 1957 r.) Wysunęli argumenty, że angielski arystokrata i poeta Edward de Vere, siedemnasty hrabia Oksfordu, był prawdziwym autorem wierszy i sztuk „Williama Szekspira”. Oksfordzcy wskazują na rozległą wiedzę de Verego na temat arystokratycznego społeczeństwa, jego wykształcenia i strukturalnych podobieństw między jego poezją a tymi, które można znaleźć w dziełach przypisywanych Szekspirowi. Twierdzą, że William Shakespeare nie miał ani wykształcenia, ani literackiego wykształcenia, aby pisać tak wymowną prozę i tworzyć tak bogate postaci.

 Bacon i Kod Szekspira

 Virginia Fellows, w swojej książce z 2008 roku „Kod Szekspira” zastanawia się czy jest możliwe, że najwspanialsze dzieła angielskiej literatury dramatycznej – „Romeo i Julia”, „Makbet”, „Hamlet”, „Sen nocy letniej” i inne wyszły nie spod pióra Williama Shakespeare’a – aktora ze Stratfordu, lecz zostały napisane przez najwybitniejszego angielskiego filozofa i myśliciela, a także poetę Francisa Bacona? Czy dzieła podpisane nazwiskiem Williama Shakespeare’a to w rzeczywistości historia elżbietańskiej Anglii, obalająca mit “Królowej Dziewicy”? Virginia M. Fellows, absolwentka Scripps College w Kalifornii i University of Washington w Seattle poświęciła wiele lat życia, badając dokumenty związane z niezwykłą biografią jednego z największych filozofów w historii – sir Francisa Bacona. Owocem jej pracy jest właśnie książka „Kod Szekspira”.

Punktem wyjścia do jej badań były następujące fakty… W 1984 roku profesor literatury dramatycznej w Vassar College, dr Donald Foster, grzebiąc w bibliotekach oksfordzkich, odkrył długi wiersz, który przypisał z pozornie ważnych powodów autorowi Williamowi Szekspirowi. Wiersz „A Funeral Elegy” sygnowany jest inicjałami „W S”. Rok później, w 1985 roku, inny amerykański naukowiec o nazwisku Gary Taylor odkrył w Bodleian w Oksfordzie kolejny wiersz, który został przypisany przez kopistę Williamowi Szekspirowi: „Czy mam umrzeć? Czy mam latać?” Oba te odkrycia wywołały wielką dyskusję wśród znawców Szekspira. Czy on, czy nie on jest ich autorem? I co z autorstwem innych jego dzieł? Niektórzy eksperci uznali oba wiersze za napisane przez Szekspira, inni je zakwestionowali.

Virginia Fellows doszukała się powodów, by uznać, że oba wiersze zostały napisane przez tego samego człowieka i że ten sam człowiek napisał słynne „Shakespearian Plays” – szekspirowskie sztuki, ale jego prawdziwe nazwisko nie brzmiało William Shakespeare, gdyż nazwisko Shakespeare było tylko przykrywką służącą do ukrycia tożsamości kogoś innego. Tajemnica jest bezdyskusyjnie ukryta w pierwszych dwunastu liniach „Elegii” – nie raz, ale dwa razy nazwisko prawdziwego autora jest wyraźnie widoczne dla wszystkich znających SEKRET.

Aby zrozumieć sekret konieczne jest cofnięcie się o kilkaset lat do 1506 roku, kiedy opat Trithemius z Sondheim opublikował traktat o pisaniu szyfru znany jako „Polygraphia„. System ten ponownie zyskał rozgłos w 1586 r. dzięki francuzowi Blaise’a de Vigenere’a w „Traite des Chiffres”, a ponownie w 1624 r. w słynnym podręczniku kryptograficznym autorstwa Gustawa Selenusa, powszechnie uważanego za pseudonim księcia Augusta z Lünebergu.

Podstawą systemu Trithemiusa są dwadzieścia dwie alfabetyczne litery, w których litery J, I i Y są wymienne, podobnie jak U, V i W. Metoda wymaga transpozycji liter prostego tekstu. Litery na prawo lub na lewo zastępują poprawne litery tekstu szyfrowanego.

W poezji lub literaturze elżbietańskiej pierwsze litery często były używane do tworzenia anagramów, które zawierały nazwisko autora lub imię honoree, któremu dzieło zostało poświęcone, lub dowolne inne imię wymyślone przez autora. Profesor matematyki i specjalista od szyfrów z Holandii, dr Speckman, używając szyfru Trithemiusa i szukając możliwego podpisu pod koniec słynnej „Fama Fraternitas”, odkrył, że inicjały końcowe ostatniej linii SUB UMBRA ALARUM TUARUM JEHOVAH przetransponowane pięć miejsc na prawo dają ACFB 0, czyli anagram F.BACO –  łacińską nazwę Francis Bacon. Zwrot ten został również znaleziony w rękopisie Bacona przechowywanym w British Museum.

Po co Francis Bacon miałby używać sztuczki kodowania swojego imienia w wierszu i innej twórczości? Fellows dowodzi, że po to, aby ukryć i zarazem wyjawić prawdę o swoich rodzicach – królowej Elżbiecie I Tudor i księciu Leicester.

Spuścizna literacka

Ogromna większość badaczy szekspirowskich twierdzi, że William Shakespeare napisał wszystkie własne sztuki. Podkreślają, że inni dramatopisarze z tamtych czasów również mieli skromne osobiste historie i pochodzili ze skromnych środowisk. Twierdzą, że program nauczania języka łacińskiego i klasyki w Stratford mógłby stanowić dobrą podstawę dla pisarza czy literata. Zwolennicy autorstwa Shakespeare’a twierdzą, że brak dowodów na życie Szekspira nie oznacza, że ​​jego życie nie istniało. Wskazują na dowód, który wyświetla jego imię na stronach tytułowych opublikowanych wierszy i sztuk. Istnieją przykłady autorów i krytyków czasów uznających Williama Shakespeare’a za autora spektakli takich jak „Dwaj panowie z Werony”, „Komedia pomyłek” i „Król Jan”. Królewskie zapisy z 1601 roku pokazują, że William Shakespeare został uznany za członka teatru King’s Men (dawniej znany jako Lord Chamberlain’s Men) i Groom of the Chamber na dworze króla Jakuba I, gdzie firma wykonała siedem sztuk Szekspira. Istnieją również silne poszlaki o osobistych relacjach współczesnych, którzy wchodzili w interakcję z Szekspirem jako aktorem i dramaturgiem.

Wydaje się prawdą, że William Shakespeare był szanowanym człowiekiem i autorem sztuk dramatycznych. Pisał je i grał w niektórych z nich na przełomie XVI i XVII wieku. Ale jego reputacja jako dramatycznego geniusza została uznana dopiero w XIX wieku. Uznanie i szacunek dla Williama Szekspira i jego prac osiągnęły swój szczyt począwszy od okresu romantyzmu, wczesnych lat 1800, trwając przez okres wiktoriański. W XX wieku nowe ruchy w nauce i  sztuce spowodowały, że odkryto Szekspira ponownie.

Dziś jego sztuki są bardzo popularne, stale studiowane i interpretowane w przedstawieniach w różnych kontekstach kulturowych i politycznych. Geniusz postaci i fabuł Szekspira polega na tym, że przedstawiają prawdziwe istoty ludzkie w szerokim spektrum emocji i konfliktów, zdecydowanie wykraczając poza  sposoby narracji dramatycznej w elżbietańskiej Anglii.

Spisała: Margarett Borroughdame

Bibliografia:

https://pl.wikipedia.org/wiki/William_Szekspir

huffingtonpost.com,

lubimyczytac.pl

https://www.biography.com/people/william-shakespeare-9480323

https://www.britannica.com/biography/William-Shakespeare

www.cummingsstudyguides.net/Guides2/Appearance.html

Virginia Fellows, Unlocking the Shakespeare Riddle – pdf. listopad 1999, wydanie online Atlantis Rising Magazine

Virginia Fellows, The Shakespeare Code, 2008

The Shakespeare Code